5 grudnia 2023 r. w Warszawie odbyło się kolejne posiedzenie Rady Związku Banków Polskich ds. Mikro, Małych i Średnich Przedsiębiorców (MMŚP), której celem jest działanie na rzecz tworzenia optymalnych warunków obsługi bankowej dla sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorców, wspieranie w dostępie do informacji o rynku, a także wspieranie w przygotowaniu banków do udziału w programach publicznych, w tym działanie na rzecz budowy w Polsce stabilnego i nowoczesnego systemu poręczeniowo-gwarancyjnego. Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów UE był partnerem wydarzenia. Spotkanie zostało otwarte przez Magdalenę Zmitrowicz, Przewodniczącą Rady ZBP ds. MMŚP oraz Bartosza Kublika, Wiceprezesa Związku Banków Polskich.
Pierwszy blok posiedzenia Rady był poświęcony stanowi rynku kredytowego dla MMŚP, w ramach którego prezentacje wygłosili: Jacek Kocerka, Zastępca Dyrektora Departamentu Statystyki w Narodowym Banku Polskim oraz Sławomir Grzybek, Dyrektor Business Intelligence w Biurze Informacji Kredytowej.
W okresie pierwszych 10 miesięcy 2023 r. wartość udzielonych nowych kredytów przedsiębiorcom przez banki wyniosła 153 mld zł, gdzie odnotowano wzrost o 10,4 % r/r w segmencie mikroprzedsiebiorców, w tym najwyższy w branży budownictwo oraz spadek o 14,5 % r/r w segmencie MŚP, gdzie tylko w branży handel odnotowano wzrost a w pozostałych spadek. Średnia kwota kredytu zarówno w przypadku MŚP jak i mikroprzedsiebiorców także była niższa r/r. W segmencie mikroprzedsiebiorców jest widoczny spadek kredytów inwestycyjnych oraz wzrost kredytów obrotowych, natomiast w przypadku MŚP sprzedaż kredytów inwestycyjnych spadła aż o 25 % r/r. Coraz większe znaczenie w finansowaniu nowych inwestycji przez spółki akcyjne odgrywają źródła własne wypierając finansowanie kredytowe. W portfelu kredytów mikroprzedsiębiorców nastąpiło mocne pogorszenie jakości kredytów obrotowych i inwestycyjnych.
Z kolei drugi blok posiedzenia Rady dotyczył otoczenia regulacyjnego oraz nowych programów wsparcia dla MMŚP. W tym bloku swoje prezentacje wygłosili Prof. Kamil Liberadzki, Dyrektor Departamentu Rozwoju Regulacji w Komisji Nadzoru Finansowego, Wojciech Paluch, Dyrektor Departamentu MŚP w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, Tomasz Robaczyński Wiceprezes Banku Gospodarstwa Krajowego oraz Jarosław Kała, Koordynator ds. Obszaru Instrumentów Dłużnych.
Wymagania regulacyjne podlegają ciągłym zmianom. W kontekście regulacji ostrożnościowych z obszaru ryzyka kredytowego należy wskazać art. 70 Prawa Bankowego odnoszący się do oceny zdolności kredytowej, § 18 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 8 czerwca 2021 r. w sprawie systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz polityki wynagrodzeń w bankach, dotyczący wprowadzenia i aktualizacji polityk i procedur zarządzania ryzykiem, określających w szczególności wskazane wymogi w zakresie ryzyka kredytowego i kontrahenta), Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, (Capital Requirements Regulation, CRR) oraz Wytyczne z 29 maja 2020 r. Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) dotyczące udzielania i monitorowania kredytów, w zakresie praktyk zarządzania ryzykiem, zasad postępowania, procesów i procedur udzielania kredytów oraz monitorowania ekspozycji obsługiwanych, jak również ich włączenia w ramy zarządzania ogólnego i zarządzania ryzykiem.
W rozporządzeniu CRR, w ramach wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego w metodzie standardowej, wprowadzono, niezależnie od obowiązującej już wcześniej, wagi ryzyka 75% dla MŚP zaliczanych do kategorii „ekspozycje detaliczne” (zamiast domyślnej wagi ryzyka 100% dla ekspozycji wobec przedsiębiorstw, które nie mają oceny kredytowej ECAI), dodatkowy mechanizm obniżenia wymogów kapitałowych z tytułu ekspozycji wobec MŚP, w postaci tzw. współczynnika wsparcia. W motywach wskazano przy tym, aby instytucje kredytowe efektywnie wykorzystały ulgę kapitałową wynikającą z zastosowania tego współczynnika wsparcia, wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego przepływu kredytów do MŚP z siedzibą w UE. W nowelizacji, zwanej „CRR II” (stosowanej od 28 czerwca 2021 r.), w ramach motywów wskazano dodatkowo, że z uwagi na to, że MŚP są obarczone mniejszym ryzykiem systematycznym niż większe przedsiębiorstwa, to wymogi kapitałowe z tytułu ekspozycji wobec MŚP powinny być niższe niż wymogi wobec większych przedsiębiorstw, aby zapewnić optymalne finansowanie MŚP przez banki. Sam zakres stosowania ww. współczynnika wsparcia został zaś zmodyfikowany i poszerzony (w szczególności – brak limitu kwoty wartości ekspozycji, do której ma zastosowanie ten mechanizm), co skutkowało dalszym złagodzeniem wymogów kapitałowych. W kolejnej nowelizacji „CRR III” (która ma wejść w życie 1 stycznia 2025 r.), ww. mechanizm określający możliwość korekty (obniżenia) kwot ekspozycji ważonych ryzykiem dla ekspozycji wobec MŚP, poprzez zastosowanie współczynnika wsparcia, jest utrzymany (nie zaproponowano zmian w tym zakresie).
Kolejnym obszarem nowych regulacji jest ESG. W szczególności należy zwrócić uwagę na dyrektywę (UE) 2022/2464 z dnia 14.12.2022 r. Corporate Sustainability Reporting Directive CSRD, zgodnie z którą obowiązek sporządzania raportów zrównoważonego rozwoju obejmie od 2024 r. największe przedsiębiorstwa, a od 2026 r. notowane na rynku regulowanym MŚP. Jednakże już od 2024 r. pośrednio duże jednostki mogą wymagać od MŚP raportowania niefinansowego. Zgodnie z Wytycznymi EUNB instytucje, które planują przyznawać kredyty zrównoważone środowiskowo, powinny opracować szczegółowe procedury udzielania kredytów zrównoważonych środowiskowo, które mogą skutkować obowiązkiem dostarczania przez klientów odpowiednich informacji z obszaru ESG.
Dzięki współpracy Banku Gospodarstwa Krajowego z sektorem bankowym na rzecz rozwoju sektora MŚP w okresie 2013-2023 udzielono 272 mld zł gwarancji zabezpieczających ponad 400 mld zł finansowania dla przedsiębiorców. 30% całkowitej wartości kredytów udzielonych MŚP stanowiły kredyty zabezpieczone gwarancjami BGK. W ramach kredytu na innowacje technologiczne ze środków Programu Operacyjnego Innowacyjny Rozwój, który stanowi połączenie wsparcia dłużnego z dotacyjnym, przeznaczonym na finansowanie wdrożeń nowych technologii i wprowadzanie na rynek nowych lub znacząco ulepszonych produktów lub usług, wyłoniono 814 projektów ze wsparciem w wysokości 2,8 mld zł, gdzie ogólna wartość projektów stanowiła 5,7 mld zł. Obecnie w ramach programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki w BGK realizowane są dwa nowe instrumenty tj. Kredyt technologiczny oraz Kredyt ekologiczny. W 2024 r. planowane jest wdrożenie 4 nowych gwarancji portfelowych tj. Biznesmax Plus, Ekomax, FGR Plus oraz InvestEU.
Duże znaczenie we wsparciu sektora MŚP odgrywają również gwarancje portfelowe z programów centralnie zarządzanych przez Komisję Europejską, gdzie na przestrzeni ostatnich 15 lat, dzięki gwarancjom udzielonym przez Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI) polskie instytucji finansowe udostępniły ponad 42 mld zł finansowania, z czego skorzystało już niemal 140 tys. ostatecznych odbiorców pozyskując finansowanie w wysokości 23 mld zł na podstawie 160 tys. umów finansowania. Do znacznego wzrostu wykorzystania tych instrumentów finansowych w Polsce przyczynił się Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej, który jest specjalnym ośrodkiem wspierającym polski sektor finansowy w dostępie do oferty instrumentów finansowych UE, działający od 15 lat przy Związku Banków Polskich na zlecenie Ministra Rozwoju i Technologii i PARP, który prowadzi działalność informacyjną, promocyjną oraz doradczą. KPK ułatwia również polskim przedsiębiorcom dostęp do uplasowanego w Polsce preferencyjnego finansowania, wygenerowanego właśnie dzięki wsparciu EFI.
Spotkanie zakończyła część networkingowa, podczas której Magdalena Zmitrowicz, Przewodnicząca Rady ZBP ds. MMŚP wręczyła wyróżnienie Krajowemu Punktowi Kontaktowemu ds. Instrumentów Finansowych Programów UE za dotychczasową współpracę.